Rygier Henryk Józef (1880–1944), nauczyciel, działacz oświatowy i społeczny. Ur. 7 II w Kaliszu, był synem Ignacego i Marii z Jaworskich, bratankiem Teodora (zob.), młodszym bratem Leona (zob.).
R. uczył się w gimnazjum praskim (późniejsze Gimnazjum Władysława IV) w Warszawie. Od V kl. był członkiem, a następnie wiceprezesem uczniowskiego koła niepodległościowego; w styczniu 1900 został aresztowany na zjeździe delegatów kółek, na który wkroczyła policja. Po zdaniu matury R. studiował prawo na Uniw. Warsz.; ukończył je w r. 1904. Równolegle przez 3 semestry uczęszczał na Wydz. Przyrodniczy tegoż uniwersytetu. W czasie studiów działał w stowarzyszeniu akademickim «Spójnia», był członkiem sądu koleżeńskiego oraz delegatem na zjazd młodzieży słowiańskiej w Pradze. W r. 1904 rozpoczął aplikację adwokacką, przerwaną aresztowaniem w r. 1905 za udział w akcji rewolucyjnej. W l. 1900–5 publikował R. drobne utwory literackie, wiersze, a także artykuły w „Bluszczu” (1902–3), „Kurierze Codziennym” (1905), „Kurierze Teatralnym” (1902), „Kurierze Warszawskim” (1901–2), „Przyjacielu Dzieci” (1905), „Wędrowcu” (1901, 1903), „Wieczorach Rodzinnych” (1900) i „Zniczu” (1903). W l. 1905–6 wydawał wraz z Henrykiem Juszkiewiczem pismo „Młodość”. W r. 1906 wyjechał do Humania, gdzie uczył języka polskiego dzieci tamtejszych polskich rodzin ziemiańskich. Po powrocie do Warszawy ok. r. 1908 był nauczycielem w Gimnazjum Wojciecha Górskiego. Następnie wyjechał do Anglii dla poznania tamtejszego szkolnictwa, a po powrocie w r. 1909 zorganizował gimnazjum realne z językiem wykładowym polskim w Grodzisku koło Warszawy i był do r. 1914 jego dyrektorem. Gimnazjum to, zwane «Czerwonym Dworem», prowadziło internat dla uczniów. Równocześnie w l. 1909–14 wykładał statystykę na żeńskich kursach handlowych Józefy Siemiradzkiej w Warszawie, uczył też języka polskiego w prywatnej szkole Jana Kreczmara. Przetłumaczył bajki (wybór) H. Ch. Andersena (W. 1908). Opracował Wypisy krytyczne. Podręcznik pomocniczy dla młodzieży średnich zakładów naukowych przy badaniu dziejów literatury polskiej. T. 1 (W. 1909. Wyd. 2, W. 1920). W czasie ofensywy niemieckiej w jesieni 1914 przeniósł się R. wraz z rodziną do Warszawy, gdzie przez krótki czas pracował w banku.
W r. 1915 był R. wizytatorem szkół elementarnych Wydz. Oświecenia Komitetu Obywatelskiego m. st. Warszawy, w r. n. członkiem zarządu Wydz. Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą Rady Głównej Opiekuńczej, a w r. 1917 referentem w Dep. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Tymczasowej Rady Stanu. Następnie został kierownikiem działu statystyki Min. WRiOP. Opublikował zestawienia statystyczne: Z zakresu statystyki szkolnej m. st. Warszawy. Statystyka dzieci w wieku szkolnym w dn. 15 IX 1916 w Warszawie bez przyłączonych przedmieść (współautorstwo z K. Apfelbaumem, „Ekonomista” 1917 i odb.) oraz Z zakresu statystyki szkolnej. 1. Statystyka dzieci w wieku szkolnym w dn. 29 X 1916 w Warszawie na przyłączonych przedmieściach. 2. Statystyka dzieci w wieku szkolnym w Wielkiej Warszawie (współautorstwo z B. Mrozowskim, „Ekonomista” 1917 i odb.). Zestawienia te były podstawą do planu rozbudowy elementarnego szkolnictwa warszawskiego. R. opublikował też kilka artykułów dotyczących spraw organizacji szkolnictwa, m. in. Zarys administracyjno-organizacyjny izby edukacyjnej („Myśl Pol.” 1917) i Polityka szkolna m. Warszawy („Kur. Warsz.” 1918). Z tego okresu pochodzą też opracowane i wydane przez R-a pod wspólnym tytułem Materiały do dziejów oświaty w Polsce, wypisy źródłowe, dotyczące szkolnictwa w Ks. Warsz. (cztery tomiki, W. 1917–18).
W l. 1915–20 był R. członkiem zarządu Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego i sekretarzem zarządu Związku Polskich Tow. Nauczycielskich. Należał do głównych organizatorów ogólnopolskiego zjazdu delegatów stowarzyszeń nauczycielskich tzw. Sejmu Nauczycielskiego, zwołanego w kwietniu 1919.
W jesieni 1916 zainicjował R. i założył wraz z Adamem Zarzeckim tow. firmowo-komandytowe «Polska Składnica Pomocy Szkolnych w Warszawie», przekształcone w r. 1919 w spółkę akcyjną. R. był członkiem zarządu i faktycznym kierownikiem tego przedsiębiorstwa. Początkowo prowadziło ono sprzedaż materiałów piśmiennych i innych pomocy szkolnych, a od r. 1921 uruchomiono ich wytwórnię i zorganizowano ekspedycję hurtową. W r. 1919 firma odkupiła od Jakuba Mortkowicza księgarnię przy ul. Marszałkowskiej 143 i rozpoczęła działalność wydawniczą. Były to głównie podręczniki szkolne, atlasy i książki dla dzieci i młodzieży. Od r. 1919 wydawano też „Rocznik Szkolnictwa Polskiego” pod redakcją R-a. Z inicjatywy «Składnicy» powołano w r. 1921, przy udziale kilkunastu firm wydawniczych, spółkę akcyjną Dom Książki Polskiej, w której R. był prezesem zarządu. «Składnica» w pierwszych latach swego istnienia rozwijała się bardzo szybko, w okresie kryzysu na przełomie l. dwudziestych i trzydziestych nastąpiło jednak gwałtowne załamanie się interesów, które doprowadziło do jej likwidacji ok. r. 1934.
W czasie wojny polsko-sowieckiej w r. 1920 R. wstąpił do wojska jako ochotnik. Po zwolnieniu ze służby wojskowej wykładał ekonomię w Szkole Nauk Politycznych w Warszawie. Był współzałożycielem, a w l. 1924–31 kolejno sekretarzem generalnym, prezesem zarządu i wiceprezesem rady Polskiej Konferencji Pracowników Umysłowych. Z ramienia tej organizacji wszedł w r. 1925 w skład delegacji polskiej na kongres międzynarodowego związku zawodowego inteligencji w Paryżu. Był w l. 1928–9 delegatem do Komisji pracowników umysłowych Międzynarodowego Biura Pracy w Genewie, a także w tym okresie członkiem rady Międzynarodowej Konferencji Pracowników Umysłowych. W l. 1926–9 był również członkiem zarządu głównego Funduszu dla Bezrobotnych. W związku z tą działalnością opublikował: Izby pracy. Projekt ustawy i uzasadnienie (W. 1932), Próba walki z bezrobociem pracowników umysłowych („Przegl. Ubezpieczeń Społ.” 1935 i odb. W. 1936), Dokształcanie zawodowe pracowników umysłowych (współautorstwo z B. Machczyńskim, W. 1937). Opatrzył też wstępem wznowienie broszury S. Żeromskiego „Organizacja inteligencji zawodowej” (W. 1933). Poza tym R. przełożył bajki braci Grimm (W. 1927) oraz napisał Bajeczki o zwierzętach (W. 1927, Wyd. 2 W. 1931). Ogłaszał liczne artykuły w prasie codziennej i periodycznej, m. in. w „Kurierze Warszawskim”, „Świecie”, „Przeglądzie Księgarskim”. Był R. członkiem zarządu Związku Księgarzy Polskich, w r. 1930 przewodniczącym Sekcji Składnic i Wytwórni Pomocy Szkolnych tego Związku. Wykładał na kursach księgarskich przy Studium Księgarskim Wolnej Wszechnicy Polskiej. Był współzałożycielem w r. 1933 i następnie dyrektorem Instytutu Oświaty Pracowniczej (IOP), który szkolił zawodowo bezrobotnych inteligentów. Mimo dużej przedsiębiorczości R. wielokrotnie borykał się z trudnościami finansowymi.
W okresie okupacji niemieckiej w spółce z zegarmistrzem Brymem otworzył R. w lokalu IOP zakład zegarmistrzowski. Aresztowany w r. 1941, został wykupiony z rąk gestapo przez przyjaciół. Drugie aresztowanie w r. 1943 miało związek z jego działalnością konspiracyjną (wg relacji syna należał do organizacji «Międzymorze»). Więziony był na Pawiaku, skąd wywieziony został do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu w dn. 5 X 1943. Zmarł w obozie na tyfus plamisty 8 III 1944.
R. był dwukrotnie żonaty: z Jadwigą z Idzikowskich, a po jej śmierci w r. 1908 ożenił się z Zofią z Rosenbachów-Rożniewiczów; pierwsze małżeństwo R-a pozostało bezdzietne, z drugiego miał syna Henryka Aleksandra, meteorologa.
Bibliogr. Warszawy, V; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Słown. Pracowników Książki Pol. (Suplement); – Dom Książki Polskiej, W. 1922 s. 3; Domańska R., Pawiak więzienie Gestapo, W. 1978; Polska Składnica Pomocy Szkolnych, W. 1922 s. 2, 3; Szczechura T., Związek Nauczycielstwa Polskiego, W. 1957; – Fiszer L., Wspomnienia starego księgarza, W. 1959 s. 189–91; Górski K., Autobiografia naukowa, „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” R. 27: 1982 s. 542; Grzelak W., Wśród autorów książek, W. 1975; Kulski J., Z minionych lat życia 1892–1945, W. 1982; Nałkowska Z., Dzienniki, W. 1975–6 I–II; – „Kalendarzyk Polityczno-Historyczny m. stoł. Warszawy” na r. 1916; toż na r. 1917; „Przegl. Księgarski” 1924 nr 9/10 s. 166, 1929 nr 10 s. 168, 1930 nr 17 s. 243; „Świat” 1923 nr 33 s. 7 (fot.), 1924 nr 35 s. 19 (fot.), nr 46 s. 22 (fot.), 1925 nr 4 s. 19; – B. Ossol.: rkp. 14312/II, 15618/II; – Informacje syna, Henryka Rygiera.
Stanisław Konarski